Informacja jest potęgą. Informacja prawdziwa – formą obrony, fałszywa – ataku.
Dezinformacja może przybierać wiele postaci. Nie wszystkie fake newsy mają ten sam ciężar gatunkowy. Część z nich zaczyna swój żywot jako memy lub zabawne historie przekazywane kolejnym osobom. Niektórzy dodadzą coś od siebie, część nie zrozumie żartu, reszta go przekręci… W międzyczasie pojawia się „szwagier ma znajomego…” lub osoby, które słyszały jak „ktoś na przystanku autobusowym mówił…”. W efekcie otrzymujemy nową teorię spiskową i wiadomości „z pierwszej ręki”.
Dlaczego jesteśmy podatni na dezinformację?
Wszyscy jesteśmy przekonani, że na już pierwszy rzut oka potrafimy ocenić, która informacja jest prawdziwa, a która nie. Trudno nam się przyznać do tego, że daliśmy się nabrać, uwierzyliśmy w teorię spiskową, ulegliśmy zbiorowej panice wywołanej przez informację z „dobrego źródła”. Jak pokazują wyniki globalnego badania mediów społecznościowych przeprowadzonego przez Ipsos w 2019 roku, 44% osób przynajmniej raz dało się nabrać na fałszywe wiadomości.
Dlaczego?
Sensacyjne, niewiarygodne, mało prawdopodobne informacje angażują w sposób nieporównywalnie większy niż treści powszechnie znane i podane w sposób rzeczowy. Badanie przeprowadzone przez Massachusetts Institute of Technology (MIT) wykazało, że fałszywe historie na Twitterze mają o 70% większe szanse na retweet niż prawdziwe wiadomości.
Do tego dochodzi społeczny brak zaufania do osób publicznych, instytucji państwowych itp. oraz przekonanie, że bliżej niezidentyfikowani „ONI” próbują uśpić naszą czujność. W sytuacjach kryzysowych to przeświadczenie urasta do rangi lęku na tyle silnego, że każda wiadomość podważająca ogólnie przyjęte prawdy, może stać się argumentem, który zaprezentujemy jako dowód naszej trzeźwej oceny sytuacji. Jeśli nie idzie za tym umiejętność dokładnego researchu i krytycznej oceny informacji, stajemy się ofiarami dezinformacji.
Rodzaje treści wprowadzających w błąd
- Satyra/parodia – treści tworzone w celu wyśmiania jakiegoś problemu, które źle zrozumiane, zostają uznane za prawdziwe.
- Fałszywe powiązania – historie z krzykliwymi nagłówkami, stare zdjęcia ilustrujące aktualne sytuacje, zwykłe pomyłki dziennikarskie, wprowadzające w błąd podpisy, niedokładny research.
- Wprowadzająca w błąd treść – przekazywanie osobistych opinii jako wiadomości potwierdzonych źródłowo.
- Fałszywy kontekst – produkowanie treści wyrwanych z kontekstu, manipulowanie wypowiedziami i przypisywanie ich osobom, które nie są ich autorami; zbyt daleko idąca redakcja zmieniająca sens wypowiedzi; swobodna interpretacja wypowiedzi.
- Nieoznaczanie treści sponsorowanych – tworzenie treści promocyjnych, za które pobierane jest wynagrodzenie, wyglądających jak obiektywne recenzje produktów; celebryci stawiani w miejsce ekspertów.
- Manipulowanie treściami – celowa manipulacja informacją, fotomontaże, generowanie fikcyjnych cytatów.
- Treści fałszywe i fabrykowane – fabrykowanie źródeł, witryny i konta podszywające się pod witryny informacyjne; trolling, deepfake; fałszowanie wyników badań, przypisywanie osobom tytułów naukowych, których nie posiadają. Bardzo często tego rodzaju dezinformacja odbywa się w celach propagandowych i jest opłacana przez podmioty zewnętrzne. Działania mają na celu wyrządzanie szkód i oszukiwanie, celowe zafałszowywanie rzeczywistości, rozpowszechnianie informacji niezgodnych z prawdą.
Jak rozpoznać fake newsy?
Istnieje kilka kroków, które możemy (i powinniśmy) wykonać, aby upewnić się, czy dana informacja jest prawdziwa.
- Źródło
Czy strona jest legalna? Czy można się skontaktować z jej administratorami? Czy właściciele strony piszą coś o swojej misji?
- Jakość
Czy informacja napisana jest poprawnie pod kątem ortografii, gramatyki i interpunkcji? Artykuły pochodzące z wiarygodnych źródeł są zazwyczaj poddawane dokładnej redakcji i tworzone ze starannością. Zastanów się, czy ktoś, kto nie potrafi poprawnie przekazać ważnej informacji, na pewno jest ekspertem.
- Informacje
Czytaj nagłówki, ale nie poprzestawaj na nich. W dobie walki o odbiorcę treść nagłówków często nie odpowiada głównemu przekazowi tekstu, a nawet wypacza jego przesłanie. Zwracaj uwagę na to, kto jest (lub nie jest) cytowany i sprawdzaj prawdziwość oraz kontekst wypowiedzi w innych źródłach. Dziennikarski obiektywizm odchodzi już do lamusa – musisz nauczyć się odróżniać opinię od faktu.
- Autor
Czy informacja ma autora? Kim on jest? Czy da się potwierdzić jego tożsamość? Jakie inne treści publikuje autor? Czy ma oficjalne kanały social media? Czy może być uznawany za eksperta w swojej dziedzinie? Jeśli tak, na jakiej podstawie?
- Grafika
Czy zdjęcia dokumentujące artykuł są autentyczne? Czy nie były wcześniej wykorzystane w innym kontekście? Czy nie naruszają czyichś praw majątkowych? Jakiej są jakości? Skorzystaj z wyszukiwarki grafiki i sprawdź, czy fotografie nie występują na innych stronach, a jeśli tak – w jakim kontekście się pojawiają?
- Data
Sprawdzaj aktualność treści. Zdarza się, że informacyjny kotlet jest odgrzewany kilkakrotnie – za każdym razem w innym kontekście. Podbijanie popularności starszych postów udostępnianych ze względu na bieżące wydarzenia, to bardzo częsta praktyka (dotycząca także ponownego wykorzystania fotografii).
- Odbiorca
Zastanów się, do kogo skierowana jest informacja i jak może zareagować na nią grupa docelowa. Jakie emocje wzbudza informacja? Jakie mogą być efekty jej udostępnienia? Kto może na nich zyskać?
Co robić, gdy informacje wydają się podejrzane?
Nie miej oporów przed zgłoszeniem podejrzanej informacji jednemu z serwisów fact-checkingowych, które profesjonalnie zajmują się tropieniem fake newsów.
W sytuacjach kryzysowych regularnie monitoruj sytuację w sieci. Sprawdzaj alerty Instytutu Badań Internetu i Mediów Społecznościowych, który – zwłaszcza w ostatnich czasach – na bieżąco informuje o wzmożonej aktywności dezinformacyjnej.
Autor: Paulina Kowalczyk
Źródła:
O. Wallach, How To Spot Fake News, Visual Capitalist, 10.02.2022
Kodeks Dobrych Praktyk, 29.04.2022
Fot.: dole777